Φτάνοντας στο τέλος της σχολικής χρονιάς, σκέφτηκα να παρουσιάσουμε μία μικρή γιορτή με τους μαθητές της Δ΄ Δημοτικού, οι οποίοι ασχολούνται με το μεταλλόφωνο από τη Β΄ Δημοτικού. Η αφορμή ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού (21 Μαΐου), οπότε δύναται κάθε χρόνο να κάνω μία μικρή γιορτή με την εκάστοτε Δ΄ Δημοτικού, στην οποία μπορούμε να συνεργαζόμαστε οι εκπαιδευτικοί της Αισθητικής Αγωγής και όχι μόνο!
(Τη συγκεκριμένη γιορτή την είχα ξαναπαρουσιάσει πριν από αρκετά χρόνια με φλογέρες, περισσότερα κείμενα και κάποια άλλα τραγούδια).
Ακολουθεί ολόκληρη η γιορτή, καθώς και ορισμένες προτάσεις για τα σκηνικά και τη δραματοποίηση.
Η Μουσική στους δρόμους της Τέχνης
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Καλημέρα σας!Σήμερα θα συναντήσουμε το νερό στους δρόμους της Τέχνης. Θα το γνωρίσουμε μέσα από την ποίηση, τη μουσική, τη ζωγραφική, τη λαογραφία! Άλλωστε, η πρώτη μουσική της Γης σίγουρα ήταν το νερό! Ο ήχος του συντρόφευε τον άνθρωπο από τη στιγμή της δημιουργίας του.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
(1-4: κάποιοι μαθητές διαβάζουν τα έθιμα και ταυτόχρονα γίνεται δραματοποίηση αυτών από άλλους μαθητές και 5: παρουσιάζεται το έθιμο της Περπερούνας)
Στην Ελλάδα, σε αρκετές περιοχές, οι άνθρωποι ακολουθούν έθιμα με το νερό, τα οποία νιώθουν ότι θα τους εξασφαλίσουν υγεία και ευτυχία.
1) Το πρωί της Πρωτοχρονιάς σε αρκετές περιοχές, οι άνθρωποι συνηθίζουν να πηγαίνουν στις δημόσιες βρύσες, για να γεμίσουν τις στάμνες με το καινούριο αγιοβασιλιάτικο νερό ή προσφέρουν γλυκίσματα, για να καλοπιάσουν τη νεράιδα ή το ξωτικό που ζει κοντά στις πηγές τους.
2) Σύμφωνα με μια λαϊκή δοξασία, το νερό κοιμάται κάποιες ώρες. Όποιος βρεθεί μπροστά σε κοιμισμένο νερό, δεν πρέπει να μιλήσει, γιατί θα πάθει μεγάλο κακό. Αν θελήσει να πιει, πρέπει να το ταράξει με το χέρι του για να ξυπνήσει, διαφορετικά το νερό αγανακτεί και του παίρνει το μυαλό.
3) Όταν μια γυναίκα πάει να γεννήσει, ρίχνουν νερό για να κυλήσει το μωρό σαν νεράκι.
4) Όταν φεύγει κάποιος ταξίδι, ρίχνουν από πίσω του νερό για να κυλάει ο δρόμος του σαν νερό.
5) Το έθιμο της Περπερούνας
(ένα κορίτσι γίνεται Περπερούνα και στο κεφάλι της βάζει ένα στεφάνι από φύλλα, ενώ φοράει ένα φόρεμα, στο οποίο οι υπόλοιποι μαθητές που συμμετέχουν στο έθιμο κολλάνε κατά τη διάρκεια αυτού φύλλα από χαρτόνι κανσόν)
Από τα αρχαία χρόνια, λοιπόν, σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, όταν είχε πολύ καιρό να βρέξει, για να μη χαθούν οι σοδειές των ανθρώπων, εκείνοι ή πήγαιναν στην εκκλησία να κάνουν παράκληση ή έκαναν μία… «Περπερούνα».
Η «Περπερούνα» είναι ένα πανελλήνιο και πανάρχαιο έθιμο για την αναβροχιά. Μαζεύονταν, λοιπόν, οι κοπέλες και στόλιζαν ένα μικρό κορίτσι με φύλλα, λουλούδια και χλωρά κλαδιά.
Έπειτα έπαιρναν κι ένα – δύο δοχεία με νερό και τριγυρνούσαν στο χωριό, τραγουδώντας:
(τραγουδούν a cappella όλοι οι μαθητές που συμμετέχουν στο έθιμο)
Πιρπιρούνα περπατεί
και το Θιό παρακαλεί
για να βρέξει μια βροχή,
μια βροχή, μια σιγανή
για να γέν’ τα στάρια μας
κι τα καλαμπόκια μας.
Μπάρις, μπάρις τα νιρά,
μπάρις, μπάρις τα κρασιά.
Όποιον συναντούσαν στο δρόμο τον ράντιζαν με νερό. Σε κάθε σπίτι που έφταναν, έβγαινε η νοικοκυρά κι έβρεχε την «Περπερούνα», έτσι για το γούρι, και περίμεναν να έρθει επιτέλους μια καλή βροχή.
(όλοι οι μαθητές που συμμετέχουν στο έθιμο της Περπερούνας κάνουν τον ήχο της βροχής, χτυπώντας σιγανά τα δάχτυλα κι ανεβάζοντας την ένταση, φτάνουν μέχρι τη βροντή με χτύπημα των ποδιών στο πάτωμα)
ΤΡΑΓΟΥΔΙ 1
(όλοι οι μαθητές τραγουδούν και συνοδεύουν με τα μεταλλόφωνά τους, ενώ υπάρχει και συνοδεία αρμόνιου)
Η Παναγιά τα πέλαγα
κρατούσε στην ποδιά της.
Την Σίκινο, την Αμοργό
και τ’ άλλα τα παιδιά της.
Ε… σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
γεια σας κι η ώρα η καλή.
Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;
Κι όλ’ αποκρίνονται μαζί.
Ζει και ζει και ζει .....
ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.
Από την άκρη του καιρού
και πίσω απ’ τους χειμώνες
άκουγα σφύριζε η μπουρού
και βγαίναν οι Γοργόνες.
Ε… σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
γεια σας κι η ώρα η καλή.
Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;
Κι όλ’ αποκρίνονται μαζί.
Ζει και ζει και ζει .....
ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.
Κι εγώ μέσα στους αχινούς
στις γούβες στ’ αρμυρίκια
σαν τους παλιούς θαλασσινούς
ρωτούσα τα τζιτζίκια:
Ε… σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
γεια σας κι η ώρα η καλή.
Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;
Κι όλ’ αποκρίνονται μαζί.
Ζει και ζει και ζει .....
ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.
ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΝΕΡΟΥ
(οι μαθητές που διαβάζουν για τα μουσικά όργανα νερού κρατούν είτε μία έγχρωμη και πλαστικοποιημένη εικόνα του μουσικού οργάνου είτε το ίδιο το μουσικό όργανο, εφόσον υπάρχει)
Ο άνθρωπος προσπάθησε και κατασκεύασε διάφορα όργανα όπως τα τύμπανα του νερού. Αυτά τα βρίσκουμε σε διάφορους πολιτισμούς. Οι ιθαγενείς της Αμερικής κατασκεύαζαν δυο τύμπανα το ένα μέσα στο άλλο. Στο εσωτερικό έβαζαν διάφορες ποσότητες νερού προκειμένου να παράγουν ήχους με διαφορετική χροιά. Σε άλλες περιοχές, όπως στην Αφρική και τη Νέα Γουινέα, χρησιμοποιούσαν διαφορετικά μεγέθη από νεροκολοκύθες. Τοποθετούσαν το μικρό κοίλο τμήμα μέσα στο μεγάλο και κτυπώντας τες με το χέρι ή κάποιο ραβδί πετύχαιναν τη παραγωγή ήχων.
Σε άλλες περιπτώσεις, χρησιμοποιούσαν το «ξύλο της βροχής», ένα κομμάτι μπαμπού που το γέμιζαν με σπόρους και χαλίκια.
Άλλο είδος κρουστού οργάνου ήταν τα gong του νερού, κατασκευασμένα από κορμούς δέντρων που τους είχαν κάνει κοίλους και γεμίσει με νερό. Ανάλογα την ποσότητα του νερού κι εδώ πετύχαιναν ήχους διαφορετικού ύψους.
Στην Ελλάδα εμφανίζεται ένα μουσικό όργανο, η ύδραυλις, περίπου το 270 π.Χ. Πιστεύεται ότι κατασκευάστηκε από τον Αλεξανδρινό μηχανικό Κτησίβιο. Σιγά σιγά, το όργανο έχασε την κοσμική του ιδιότητα και χρησιμοποιήθηκε όλο και περισσότερο από την εκκλησία. Μετά από διάφορες μεταλλάξεις εξελίχθηκε στο γνωστό μας εκκλησιαστικό όργανο. Κατά το τέλος των Ρωμαϊκών χρόνων έχουμε την αντικατάσταση του υδραυλικού συστήματος με ένα σύστημα φυσερών, το οποίο ήταν πιο πρακτικό, μιας και το όργανο δίχως το βάρος του νερού ήταν πολύ πιο ευκολομετακίνητο.
Τέλος, υπάρχουν κι οι λαλίτσες, μικρά πήλινα κανατάκια που όταν φυσάς στο μικρό τους στόμιο, το νερό μέσα στο στρογγυλό, μικρό τους σώμα γουργουρίζει. Ο ήχος τους μοιάζει με κελάηδημα πουλιών.
ΤΡΑΓΟΥΔΙ 2 + ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ
(όλοι οι μαθητές τραγουδούν και συνοδεύουν με τα μεταλλόφωνά τους, ενώ υπάρχει και συνοδεία αρμόνιου)
Δύο συ και τρία γω
πράσινο πεντόβολο
μπαίνω μέσα στον μπαξέ
γεια σου κύριε μενεξέ.
Δύο συ και τρία γω
πράσινο πεντόβολο
μπαίνω μέσα στον μπαξέ
γεια σου κύριε μενεξέ.
Σιντριβάνι και νερό
και χαμένο μου όνειρο.
Σιντριβάνι και νερό
και χαμένο μου όνειρο.
Χοπ αν κάνω δεξιά
πέφτω πάνω στη ροδιά.
Χοπ αν κάνω αριστερά
πάνω στη βατομουριά.
Χοπ αν κάνω δεξιά
πέφτω πάνω στη ροδιά.
Χοπ αν κάνω αριστερά
πάνω στη βατομουριά.
Το `να χέρι μου κρατεί
μέλισσα θεόρατη
μέλισσα θεόρατη
τ’ άλλο στον αέρα πιάνει
πεταλούδα που δαγκάνει
πεταλούδα που δαγκάνει.
Δύο συ και τρία γω
πράσινο πεντόβολο
μπαίνω μέσα στον μπαξέ
γεια σου κύριε μενεξέ.
(το τραγούδι επαναλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο, χωρίς να σταματήσουμε, και γίνεται ταυτόχρονα δραματοποίηση, όπου χρησιμοποιούνται, μεταξύ άλλων, οι παρακάτω χειροτεχνίες)
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
(οι μαθητές που λένε τις παροιμίες κρατούν και μία ζωγραφιά, όπου απεικονίζεται η αντίστοιχη παροιμία και την οποία έχουν ζωγραφίσει οι ίδιοι - βλέπουμε παραδείγματα παρακάτω)
Υπάρχει πλήθος φράσεων, παροιμιών και γνωμικών, που αναφέρονται στο νερό καταδεικνύοντας, πόσο στενά δεμένη είναι η ύπαρξή μας μαζί του.
2. Έχασε τα νερά του.
3. Έκανε μια τρύπα στο νερό.
4. Μπήκε το νερό στ΄ αυλάκι.
5. Κουβαλάει το νερό με το κόσκινο.
6. Ξέρει το μάθημα νεράκι.
7. Όμορφη σαν τα κρύα τα νερά.
8. Θα πούμε το νερό νεράκι.
ΤΡΑΓΟΥΔΙ 3
(όλοι οι μαθητές τραγουδούν και συνοδεύουν με τα μεταλλόφωνά τους, ενώ υπάρχει και συνοδεία αρμόνιου)
Μια φορά στα χίλια χρόνια
του πελάγου τα τελώνια
μες στα σκοτεινά τα φύκια
μες τα πράσινα χαλίκια.
Το φυτεύουνε και βγαίνει
πριν ο ήλιος ανατείλει
το μαγεύουνε και βγαίνει
το θαλασσινό τριφύλλι.
Το θαλασσινό τριφύλλι ποιος
θα βρει να μου το στείλει.
Ποιος θα βρει να μου το στείλει
το θαλασσινό τριφύλλι.
Μια φορά στα χίλια χρόνια
κελαηδούν αλλιώς τ’ αηδόνια.
Δε γελάνε μήτε κλαίνε,
μόνο λένε μόνο λένε.
Μια φορά στα χίλια χρόνια
γίνεται η αγάπη αιώνια.
Να `χεις τύχη να `χεις τύχη
κι η χρονιά να σου πετύχει.
Το θαλασσινό τριφύλλι ποιος
θα βρει να μου το στείλει.
Ποιος θα βρει να μου το στείλει
το θαλασσινό τριφύλλι.
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Ο ΗΛΙΟΣ
Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ' αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
«Σ' όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώ!»
Από τη μέση του εγκρεμού
στη μέση του άλλου πέλαγου
κόκκινα κίτρινα σπαρτά
νερά πράσινα κι άπατα
«Σ' όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώ!»
(Οδυσσέας Ελύτης, από τον "Ήλιο Τον Ηλιάτορα")
ΦΩΝΗ ΑΠ' ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή - φωνή που μπαίνει
μες στην καρδιά μας και την συγκινεί και την ευφραίνει.
Τραγούδι τρυφερό η θάλασσα μας ψάλλει,
τραγούδι που έκαμαν τρεις ποιηταί μεγάλοι,
ο ήλιος, ο αέρας και ο ουρανός.
Το ψάλλει με την θεία της φωνή εκείνη,
όταν στους ώμους της απλώνει την γαλήνη
σαν φόρεμά της ο καιρός ο θερινός.
(Κωνσταντίνος Καβάφης)
ΤΡΑΓΟΥΔΙ 4
(όλοι οι μαθητές τραγουδούν με συνοδεία αρμόνιου)
ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΑΚΙ
Το καλοκαιράκι έφτασε, παιδιά!
Τα σχολειά θα κλείσουν,
πάει κι αυτή η χρονιά!
Εμείς κι εσείς, εσείς κι εμείς,
όλοι πάνω στη γη! Ο ο ο, όλοι στη γη!
Όλοι θε να πάμε σε ακρογιαλιές
και να ξεχαστούμε με τρελές βουτιές!
Εμείς κι εσείς, εσείς κι εμείς,
όλοι πάνω στη γη! Ο ο ο, όλοι στη γη!
Αχ, καλοκαιράκι, πόσο σ’ αγαπώ!
Εξοχή να πάω, πόσο το ποθώ!
Εμείς κι εσείς, εσείς κι εμείς,
όλοι πάνω στη γη! Ο ο ο, όλοι στη γη!
(στο τέλος του τραγουδιού, επαναλαμβάνουμε το ρεφρέν αρκετές φορές, μέχρι οι μαθητές να πάνε στους συγγενείς τους, να τους σηκώσουν και να χορέψουν μαζί τους)
ΣΚΗΝΙΚΑ
Η ιδέα για τα σκηνικά ήταν μία λέξη - κλειδί από κάθε τραγούδι, καθώς και έργα των παιδιών, εμπνευσμένα από τα τραγούδια της γιορτής.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Σε αυτό το σημείο, δε θα μπορούσα να μην ευχαριστήσω τον Διευθυντή και τον Σύλλογο Διδασκόντων του συγκεκριμένου σχολείου, καθώς μου έδωσαν χώρο και λόγο να πραγματοποιήσω αυτό που είχα στο μυαλό μου. Ιδιαιτέρως, θα ήθελα να ευχαριστήσω μέσα από την καρδιά μου τη θεατρολόγο, κα Μ.Τ., και την εικαστικό του σχολείου, κα Φ.Κ., καθώς η πολύτιμη βοήθειά τους υπήρξε καθοριστική για την πραγματοποίηση της συγκεκριμένης γιορτής. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους του σχολείου, οι οποίοι βοήθησαν ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Τέλος, θα ήθελα να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στους υπέροχους μαθητές μου της Δ΄ τάξης για τη συνέπεια, την υπευθυνότητα και την υπομονή τους, καθόλη την προετοιμασία της γιορτής. Φυσικά, αρωγοί σε αυτό το εγχείρημα υπήρξαν και οι γονείς των μαθητών, οι οποίοι τους άκουγαν στο σπίτι να προετοιμάζονται, αλλά και φρόντιζαν έρχονται με τα μεταλλόφωνά τους στο σχολείο κάθε φορά που είχαμε μάθημα, και για αυτούς τους λόγους, τους ευχαριστώ.
Καλό καλοκαίρι!
Πηγές:
- Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων, Ε΄ & ΣΤ΄ Δημοτικού
- Διαδραστικό βιβλίο Φυσικής Αγωγής, Α΄ και Β΄ Δημοτικού
- Διαδραστικό βιβλίο Φυσικής Αγωγής, Γ΄ και Δ΄ Δημοτικού
- https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=9&text_id=836
- Α. Καψάσκη & Σ. Λάμπρου, (2008). Τα πρώτα μου τραγούδια. Εκδόσεις: Μελωδία - Καψάσκη.